Osmanlı İmparatorluğu’nda Parasal Olgu Olarak Kaime ve İktisadi Kritiği

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu’nda kuruluştan itibaren madeni paralar piyasa işlemlerinde birincil öneme sahip iken, siyasi, ekonomik ve mali yönden büyük sıkıntıların yaşandığı dönemlerde yurtiçi fon temini arayışının bir sonucu olarak kâğıt para uygulamasına geçilmek istenmiştir. İmparatorluktaki ilk kâğıt para uygulaması (kaime), Arif Hikmet Bey’in önerisine uygun olarak başlangıçta bir çeşit finansman kaynağı olarak görülmüş olsa da, sonraki uygulama dönemlerinde hedef Mustafa Reşid Paşa’nın önerisine uygun olarak nakit işlemlerinde kullanılan, konvertibl bir paranın iktisadi hayata kazandırılması olmuştur.

Bu çalışmada, Osmanlı’da yer yer hazine bonosu veya tahvil, yer yer de kâğıt para olarak uygulandığı kabul edilen ve literatürde “Kaime-i Mutebere-i Nakdiye”, “Evrak-ı Nakdiye” adlarıyla geçen “Kaime”lerin parasal bir olgu olarak iktisadi kritiği amaçlanmaktadır. Literatürdeki çalışmaların büyük bir kısmında kaimelerin bir hazine bonosu, tahvil veya kâğıt para olma durumu incelemeye konu olurken uygulama sonuçlarının parasal olgu olarak değerlendirilmesi konun önemine işaret etmektedir.

Çalışma kapsamında, büyük ölçüde Osmanlı iktisat tarihine ait ikincil kaynaklardan yararlanılmış ve kaimeler bir para biriminin sahip olması beklenen genel kabul görme, taşınabilirlik, bölünebilirlik, taklit edilememe ve zaman içinde değerini koruma gibi özellikler bakımından analiz edilmiştir. Elde edilen bilgilere göre, hükümetin ilk tedavülünden belirli bir süre sonra ilan ettiği kanunlar, nizamnameler ve aldığı tedbirlerin, kaimelerin neredeyse tüm işlemlerde nakit yerine kullanılması üzerine olduğu, kaimelerin bir parada bulunması beklenen taşınabilirlik ve bölünebilirlik özelliklerini belki kısa süreliğine kazandığı, fakat taklit edilememe, zaman değerini koruma, genel kabul görme gibi özelliklere tüm uygulama dönemleri boyunca sahip olamadığı anlaşılmaktadır.